Era technologii objęła wszystkie aspekty życia człowieka. Codziennie zwracamy się do narzędzi, które ułatwiają nam życie i pomagają szybko poradzić sobie z poszczególnymi zadaniami. Ważną rolę w tym odgrywa Internet, który występuje jako główny nowoczesny nośnik wiedzy. Ludzkość bez wątpliwości postrzega informację, co więcej, nawet nie zastanawia się, gdzie wśród tych tysięcy znaków zawartych w sieci są te, którym naprawdę warto wierzyć.
Zapotrzebowanie ludzi na bycie zawiadomionym o najnowszych wydarzeniach spowodowało zmiany w świecie dziennikarskim. Dzisiaj ważną kwestią jest szybkość i pierwszeństwo dotarcia informacji do odbiorców, co ma negatywne skutki, w szczególności zmniejszenie jakości materiałów wytworzonych przez media. W dzisiejszych czasach w coraz większym stopniu spotykamy się z formą przekazywania informacji, jak fake news, która opiera się na celowej dezinformacji lub oszustwie, rozprzestrzeniana poprzez drukowane i nadawcze serwisy informacyjne, media elektroniczne czy serwisy społecznościowe.
Taka sytuacja powoduje chaos w sieci, gdzie zawartość stron internetowych przekracza kilka milionów. Wybieraj, z czego tylko dusza zapragnie! Jak w tym wszystkim znaleźć to, co naprawdę ma sens i jest warte uwagi?
Użytkownicy sieci
Internet jest podstawowym nośnikiem informacji i potężnym narzędziem wpływu na społeczeństwo, które stosują nie tylko politycy i handlowcy, lecz także młodzi ludzie zdobywający wiedzę na studiach wyższych. Ciężko wyobrazić sobie studia bez dostępu do Internetu: tworzenie projektów, pisanie prac dyplomowych albo przygotowanie researchu na określony temat- to wszystko wymaga informacji, które szukają w Internecie.
Liczba obecnych internautów w dzisiejszym świecie jest szokująca. Jeszcze w 2015 roku statystyki pokazywały 3,2 mld użytkowników, natomiast obecnie jest ich ponad 4 mld osób. Według badań przeprowadzonych przez instytucję Polskie Badania w Internecie w marcu z sieci korzystało 28,2 mln Polaków w tym 13,8 mln kobiet oraz 14,4 mln mężczyzn, którzy wygenerowali łącznie 57,7 mld odsłon. Zgodnie ze statystyką zdecydowaną większością Polaków, która korzysta z Internetu, jest młodzież. Ona pozostaje najaktywniejszą grupą, co prowadzi do wniosku, że Internet został dla młodych osób częścią ich życia.
Internet jako narzędzie edukacyjne
Korzystam z Internetu prawie codziennie- mówi Artem, student trzeciego roku- Stosuję go w różnych celach, najczęściej to jest rozmowa z przyjaciółmi albo wyszukiwanie informacji na temat dotyczący określonej tematyki przedmiotu. Bardzo rzadko zdarza się, żebym szukał tych danych w książkach, bo zajmuje to więcej czasu.- dodaje chłopak.
Jak podaje międzynarodowa firma badawczo-technologiczna Gemius wymienia się 19 kategorii tematycznych serwisów, gdzie kategoria Edukacja znajduje się na szóstym miejscu. Pod względem liczby użytkowników to jedna z kategorii cieszących się największym zainteresowaniem internautów. Badania pokazały, że najpopularniejszym serwisem w tej kategorii jest Wikipedia (korzysta z niej 80 proc. osób korzystających z serwisów edukacyjnych).
Dla mnie Internet to w pierwszej kolejności szybki dostęp do wiedzy– opowiada Julia, studentka drugiego roku- oprócz tego, że wykorzystuję Internet jako formę rozrywki, pobieram także z sieci e-książki, słucham online lekcji wybitnych profesorów. Podoba mi się samoedukacja. Co do studiów, stosujemy Internet nawet po to, aby zamieścić posty na Blackboardzie czy sprawdzić oceny w wirtualnym dzienniku. Z tego powodu myślę, że Internet jest bardzo pomocny w nauczaniu. - podkreśla studentka.
Tylko czy takie ciągłe sięganie do Internetu służy naszej edukacji? Tak, sieć w rzeczywistości ułatwiła sposób komunikacji między studentem i wykładowcą. Teraz jest możliwość skontaktować się za pomocą poczty elektronicznej albo pozostawiać pytania na forach dyskusyjnych stworzonych specjalnie dla określonych przedmiotów. Do tego jeszcze pojawiła się możliwość polepszenia swojego poziomu wiedzy za pomocą serwisów edukacyjnych. Jednak nie zmienia to faktu, że na przestrzeniach internetowych jest dużo niewiarygodnych informacji, które wprowadzają użytkowników w błąd.
Ślepa wiara
Każdy człowiek ma prawo dostępu do rzeczywistych danych, jednak nie zawsze jest łatwo do nich dotrzeć. Prawie jak każde źródło, Internet ma swoje wady i zalety. Oprócz szybkości, a także niewielkiego kosztu jest to przestrzeń, gdzie każdy użytkownik może umieścić to, co tylko chce. Z tego powodu Internet często się uważa za niepewne źródło wiarygodnej informacji.
Zwykli użytkownicy sieci piszą na forach internetowych, gdzie dzielą się doświadczeniem, poglądami życiowymi, a czasami kłamią we własnych interesach. Internet nie ocenia poprawności informacji zamieszczonej na forach, dlatego nie zawsze te dane są zgodne z prawdą.
Warto też wspomnieć o dziennikarzach, którzy w dzisiejszym świecie coraz częściej naruszają zasady etyczne: dodają własne komentarze, zmieniają dane dla uzyskania korzyści, kierują się zasadą szybkości dotarcia do odbiorców, nie sprawdzając informacji. Taka sytuacja powoduje zagrożenia dla użytkowników sieci. W pierwszej kolejności to błędne przedstawienie o świecie, a za tym życie w niewiedzy.
Katalog dobrych praktyk
Aby w racjonalny sposób korzystać z Internetu, każdy potencjalny użytkownik powinien zdobyć wiedzę i umiejętności wyszukiwania i selekcjonowania informacji w sieci, które doprowadzą do wyboru wiarygodnej i rzetelnej informacji, oraz odrzucenia tego, co stanowi informacyjny śmietnik. Użytkownik powinien znać możliwości, jakie oferuje Internet, jego zalety i wady. Wtedy szybko i rozsądnie skorzysta z usług oferowanych w sieci, chroniąc jednocześnie swoje zdrowie psychiczne i dane na komputerze połączonym z siecią.
Przedstawiam Dziennik dobrych praktyk, który oparty na głównych zasadach efektywnego weryfikowania informacji w Internecie. Jest on stworzony na podstawie analizy literatury naukowej, prasy branżowej i wywiadów z dziennikarzami profesjonalnych mediów lokalnych oraz dziennikarzami mediów studenckich Intro.media.
1.Dobry research
Pierwszy punkt, z którego zaczyna się spis poleceń dotyczy dobrego researchu, jako sposobu weryfikacji informacji w Internecie. Podstawową zasadą dobrego researchu jest gromadzenie materiałów, faktów, dowodów, dlatego warto czerpać informacje z wielu źródeł, porównywać je, krytycznie oceniać i uzupełniać. Właśnie on będzie podstawą do znalezienia rzeczywistych danych. Research zaczyna się od momentu wyboru tematu, o którym użytkownik Internetu chce dowiedzieć się więcej.
Innymi słowami dobry research to sprawdzanie podanych przez media danych, który polega w pierwszej kolejności na uzyskaniu brakujących informacji. Warto zwracać się do źródeł zagranicznych, gdzie te same wydarzenia mogą być wyświetlone inaczej np. wypadki, przyjęcie nowej ustawy, informacje o mityngach i rewolucjach, dane historyczne. To właśnie dostęp do innego punktu widzenia będzie pomocą do sformułowania własnej opinii.
Liczba zawartości wirtualnego świata sięga kilku milionów stron, które informują społeczeństwo na różne tematy. Przecież te wszystkie dane mają swoje, najczęściej jednakowe, źródła, z których czerpią wiedzę. Są to tak zwane pierwsze źródła, które podają informację dla ogółu. Takimi serwisami w Polsce są duże grupy prasowe np. Agora, Polskapresse i ogólnoświatowe agencje prasowe Reuters, Associated Press.
Właśnie one posiadają dane, które są dopiero sprawdzone i zweryfikowane. Na podstawie tych wiadomości tworzą się materiały dziennikarskie, które niestety nie zawsze są przekazane dosłownie, zostają z dodawaniem własnych opinii i komentarzy. W tym zasadnicze też jest porównanie ze sobą informacji z różnych agencji.
2.Fact checking
Następnym punktem jest fact checking, który ściśle łączy się z researchem. Serwis Fact checkingu, z angielskiego tłumaczy się jako sprawdzenie faktów, jest jednym z wielu kierunków dziennikarstwa kontroli.
W dzisiejszych czasach w coraz większym stopniu spotykamy się z formą przekazywania informacji, jak fake news, który opiera się na celowej dezinformacji lub oszustwie, rozprzestrzeniana poprzez drukowane i nadawcze serwisy informacyjne, media elektroniczne czy serwisy społecznościowe. Serwisy fact checkingu zostały stworzone, aby wyjawiać różnice między faktem i tym, co jest w rzeczywistości.
Sprawdzaniem danych zajmują się fact- chekerzy. Ich podstawowym zadaniem jest zbieranie wszystkich wypowiedzi, informacji czy faktów, a za tym prowadzenie analizy. Takie działania pomagają w uniknięciu poważnych problemów. Serwisy sprawdzenia faktów mają na celu rozpowszechniać prawdę. Takimi stronami internetowymi w Polsce są OKO.press, Demagog.org.pl i ogólnoświatowymi Politifact, FactCheck.org.
Warto zawsze do nich zwracać się w procesie poszukiwania informacji, po to, żeby uniknąć odbioru nierzeczywistych danych. Tutaj dobrym przykładem skutków niesprawdzenia informacji w Internecie jest sytuacja z zamieszczaniem fake newsa na polskim portalu informacyjnym.
Tak 26.04.2017 na stronie TVP Info pojawiła się informacja o tym, że "Rudy Irlandczyk zgwałcony przez orangutana". Strona TVP Info powołała się na informację opublikowaną przez Worldnewsdailyreport.com. Jest to serwis zamieszczający zmyślone newsy. Za kilka godzin doniesienia o zgwałconym przez orangutana Irlandczyku zniknęły ze strony Tvp.info.
3. Sociał media
Jeżeli chodzi o informacje zawarte w sieciach społecznościowych, to koniecznie jest sprawdzanie, kim jest autor artykułu, czy jego profil nie jest fałszywy. Żeby dowiedzieć się więcej o tej osobie, łatwo jest wyszukać coś o nim w zwykłej wyszukiwarce, poczytać, jaką działalnością się zajmuje od wielu lat. Dobrym sposobem jest również poszukiwanie jakichkolwiek informacji na stronie internetowej, gdzie twórca udostępnił swój artykuł, przeanalizować jak często coś publikuje.
Następnym, ważnym punktem jest sprawdzanie cytatów albo wypowiedzi świadków/ ekspertów, zawartych w artykułach, czy są one rzeczywiste. Zdarza się, że takiego rodzaju dane mogą być wymyślone albo po prostu przekręcone. Dlatego warto zawsze szukać potwierdzenia, pojawienia się na ten temat podobnych wypowiedzi w innych artykułach i oczywiście sprawdzać, czy istnieją tacy ludzie w rzeczywistości.
4.Materiały wizualne
Nie mniej ważnym punktem jest weryfikacja materiałów wizualnych, który składa się z trzech etapów: wyszukania takiego samego lub podobnego zdjęcia w Internecie, zebrania innych informacji o zdjęciu i tym, co przedstawia, właściwej analizy na podstawie posiadanych informacji. Metody weryfikacji są dwie: z wykorzystaniem narzędzi do analizy zdjęcia oraz przez analizę dostępnych informacji. Najczęściej stosuje się obydwie.
Weryfikacja materiałów wizualnych jest konieczna, jak i każdej innej informacji. Dlatego ważne jest, aby sprawdzić, czy konkretne zdjęcie nie pojawiło się już w Internecie. Google stworzył narzędzie do tego typu wyszukiwania – można je znaleźć na stronie image.google.com, gdzie używamy metody wyszukiwanie obrazem.
Wyszukiwarce Google każemy znaleźć podobne do wskazanego przez nas zdjęcia. Po chwili Google pokaże nam wyniki poszukiwań – trzeba je przejrzeć. Jeśli w wynikach jest tylko podane przez nas zdjęcie, to dobrze, bo to wskazuje, że jest najprawdopodobniej unikatowe. Jeśli wyszukiwarka pokaże nam kilka takich samych lub bardzo podobnych wyszukanych zdjęć, należy się im dokładnie przyjrzeć. Sprawdzamy: kiedy zostało opublikowane, na jakiej stronie, w jakim kontekście. Tutaj żaden automat nie zastąpi naszej głowy.
Można także korzystać z kanadyjskiego serwisu TinEye. W wyniku wyszukiwania dodaje on praktyczne narzędzie do szybkiego porównania szukanego obrazu z konkretnym znalezionym. Podaje też informacje, kiedy zdjęcie zostało opublikowane.
Podsumowanie
Podsumowując, „zaufanie jest dobre, ale kontrola lepsza”, nawet w przypadku Associated Press, Reutera. Każdy użytkownik Internetu musi mieć świadomość tego, co on odbiera z sieci. A przy każdym opracowaniu materiału myśleć samodzielnie i wciąż stawić sobie pytania o prawdopodobieństwo: czy mogłoby to być w rzeczywistości?
Bądź świadomy i zawsze zachowuj się obiektywnie, bo właśnie zdrowy rozsądek pomoże ci znaleźć prawdę!
„Dużo czytajcie, dużo myślcie, ale zdecydowanie więcej myślcie niż czytajcie”
Harry Prost
Źródła:
unsplash.com
Polskie Badania Internetu - pbi.org.pl/raporty
Woźniak, K. Gębska, Encyklopedia zarządzania, Źródła informacji
S. Tanenbaum: Sieci komputerowe. Gliwice: Helion, 2004.
Marek Chyliński i Stephan Russ- Mohl: Dziennikarstwo
Międzynarodowa firma badawczo-technologiczna Gemius - gemius.pl
