Każdego roku, w okresie jesienno-zimowym, w mediach można spotkać mnóstwo publikacji na temat smogu. Problem zanieczyszczonego powietrza bardzo często poruszają także internetowe serwisy informacyjne, które są podstawowym źródłem wiedzy dla wielu ludzi w XXI wieku.
Nasuwa się więc pytanie, jak wirtualne media przedstawiają problem smogu oraz jakie są charakterystyczne cechy przekazów na ten temat? Na te i inne pytania pozwoliły odpowiedzieć badania, które stały się podstawą pracy magisterskiej.
Oczywistym jest, że media w znacznym stopniu wpływają na kształtowanie poglądów oraz opinii społeczeństwa, które swoją wiedzę opiera głównie na przekazach pochodzących ze środków masowego komunikowania. Schemat ten dotyczy również tematu zanieczyszczonego powietrza oraz wszystkich kwestii z nim związanych. W dyskusjach dotyczących smogu bardzo często można spotkać się ze schematycznym sposobem rozumowania, na który w pośredni sposób wpływają komunikaty medialne podejmujące ten temat. W konsekwencji prowadzi to do powstawania stereotypów, wśród których wymienić można np. nieodpowiedni opał, jako główną przyczynę smogu, nieudolność władz w zakresie walki o czyste powietrze czy utożsamianie smogu z wybranymi miejscami na mapie Polski.
Charakterystyka problemu badawczego
W celu dogłębnego zbadania sposobu prezentacji treści na temat smogu w internetowych serwisach informacyjnych przeprowadzono badania. Analizie poddano artykuły dotyczące zanieczyszczonego powietrza, opublikowane w serwisach Fakt 24 oraz RMF 24 w styczniu 2017, 2018 oraz 2019 roku. W sumie przebadano 127 przekazów odnoszących się do problemu zanieczyszczonego powietrza. Zebrany materiał oraz szczegółowe analizy pozwoliły na ujawnienie pewnych zależności dotyczących sposobu prezentacji treści na temat smogu, a także na wyciągnięcie stosownych wniosków. Podstawową kwestią na której skupiono się w trakcie prowadzenia badań były podobieństwa i różnice w prowadzeniu dyskursu na temat smogu przez analizowane portale oraz ogólny charakter badanych przekazów.
Smog jako media event
Po przeprowadzeniu badań okazało się, że temat smogu jest szczególnie zauważalny w mediach w okresie jesienno-zimowym. Prawdopodobnie wynika to z faktu, że czas ten związany jest z okresem grzewczym panującym wtedy w Polsce, który w bezpośredni sposób wpływa na jakość powietrza, co również zostało uwzględnione w analizowanych treściach. Zatem śmiało można wysnuć wniosek, że temat smogu w polskich mediach przyjmuje cechy charakterystyczne dla tzw. media event, czyli zjawiska, które w najprostszy sposób zdefiniować można jako wydarzenie, temat bądź sytuację, która budzi szczególne zainteresowanie mediów w danym okresie. Co ważne, w przypadku tematu smogu, dochodzi do pewnego rodzaju marginalizacji kwestii związanych z zanieczyszczonym powietrzem w okresie wiosennym i letnim. W tym czasie w mediach pojawia się niewielka ilość przekazów poruszających problem smogu. Tymczasem badania prowadzone przez instytucje oraz organizacje działające na rzecz poprawy jakości powietrza dowodzą, że smog występuje w Polsce przez cały rok, bez względu na porę roku. Zmienia się tylko jego odczuwanie przez człowieka, a także liczba informacji o tym problemie pojawiająca się w środkach masowego komunikowania. Zatem schemat działania mediów w przypadku tematu smogu może przyczynić się do powstawania pewnych stereotypów w tym zakresie oraz głęboko zakorzenić w głowie odbiorcy przekonanie, że zanieczyszczone powietrze to problem określonych pór roku.
Różne oblicza tematu smogu
Istotnym elementem analizy przekazów na temat smogu jest również ich szczegółowa tematyka oraz poruszana przez nie problematyka. Przeprowadzone badania wykazały, że w artykułach odnoszących się do zanieczyszczonego powietrza głownie dominują kwestie związane z działaniami antysmogowymi oraz ostrzeżeniami przed zanieczyszczonym powietrzem. Znikomą ilość stanowią teksty, które szczegółowo wyjaśniałyby przyczyny powstawania smogu oraz informowałyby o skutkach obecności szkodliwych pyłów w atmosferze. Co więcej, okazuje się, że najmniejszą liczbę artykułów w obydwu mediach stanowią te, w których można znaleźć informacje na temat szkodliwości smogu dla zdrowia. Może wydawać się to dziwne i nielogiczne, szczególnie że główną przyczyną walki ze smogiem jest jego negatywny, wręcz chorobotwórczy wpływ na ludzki organizm. Zatem media powinny skupić największą uwagę na tych aspektach. Odwrotny stan rzeczy jest najprawdopodobniej związany ze specyfiką analizowanych mediów. Otóż obydwa portale działają w Internecie, a ich przekazy są bezpłatnie dostępne dla wszystkich użytkowników. Dlatego też muszą być one tak skonstruowane, aby przyciągnąć jak największą liczbę odbiorców. Nierzadko jest to związane z ich sensacyjnym, szokującym charakterem, a także niewielką ilością rzetelnych treści. Podsumowując, z badań wynika, że przekazy w analizowanych mediach poruszają podobną tematykę oraz skupiają się tylko na niektórych aspektach smogu.
Emocjonalny charakter przekazów
Rozważając kwestie związane z tematyką analizowanych przekazów, warto zwrócić również uwagę na ich wydźwięk emocjonalny, który w większości przypadków jest negatywny. W artykułach najczęściej można spotkać informacje ostrzegające odbiorców przed smogiem występującym w danym miejscu, ale także treści, które krytycznie odnoszą się do antysmogowych działań władz. Co więcej, komunikatom, które zawierają wszelkie działania zmierzające do poprawy jakości powietrza, zazwyczaj towarzyszą informacje o kosztach, jakie musi ponieść społeczeństwo w tym zakresie. Zatem istnieje ryzyko, że odbiorca, który spotka się z tego typu przekazami, utożsami walkę ze smogiem jako kosztowne oraz niepewne przedsięwzięcie. Co więcej, osoba mająca kontakt z tego typu publikacjami może zacząć sprowadzać wszelkie działania ekologiczne do sporych wydatków, które będzie musiała ponieść, aby oddychać czystym powietrzem. Można więc stwierdzić, że przekazy dostępne w analizowanych serwisach nie wpływają pozytywnie na świadomość ekologiczną odbiorców, a jedynie pogłębiają pewne stereotypy w tym zakresie oraz wprowadzają atmosferę strachu. Idąc dalej, można wnioskować, że odbiorca mający stały kontakt z tego typu publikacjami zostanie zamknięty w pewnej bańce informacyjnej, która ograniczy jego wiedzę, świadomość oraz orientację odnoszącą się do tematyki smogu.
Stolice smogu
Przeprowadzone analizy pozwoliły również ustalić, że problem smogu w badanych mediach jest najczęściej odnoszony do konkretnych regionów Polski. W wielu artykułach zanieczyszczone powietrze opisywane jest w kontekście dużych aglomeracji miejskich, takich jak Kraków, Warszawa czy Katowice. Miasta te bardzo często wymieniane są w publikacjach na temat szkodliwych pyłów znajdujących się w atmosferze, co uczyniło je swego rodzaju „stolicami smogu”. Badane media znacznie mniej uwagi poświęcają innym miejscom w Polsce. Tymczasem okazuje się, że smog to problem ogólnopolski, który dotyka niemal całej powierzchni kraju. Dane pochodzące z niezależnych organizacji zajmujących się badaniami czystości powietrza jednoznacznie wskazują, że Polska jest krajem, w którym normy jakości powietrza są przekroczone w prawie wszystkich regionach. Zatem media, prezentując problem smogu tylko w odniesieniu do wybranych regionów, poniekąd zakłamują rzeczywistość i przyczyniają się do powstawania stereotypów w tym zakresie. Co ważne, tego typu zachowanie może w znaczący sposób wpłynąć na świadomość ekologiczną oraz wiedzę odbiorców na temat zanieczyszczonego powietrza.
Podsumowując, przeprowadzone badania pozwoliły ustalić, że mimo iż analizowane media posiadają odmienną specyfikę, to w podobny sposób przedstawiają temat smogu. Zazwyczaj jest on sprowadzony do ostrzeżeń o przekroczonych normach jakości powietrza w wybranych miejscach oraz pojawia się tylko w okresie jesienno-zimowym. Co więcej, w badanych przekazach na próżno szukać wyczerpujących i rzetelnych informacji na temat przyczyn i skutków obecności smogu w Polsce. Znaleźć tam można jedynie krótkie i powierzchowne informacje, które bardziej straszą odbiorcę przed kosztami walki ze smogiem niż konsekwencjami jego występowania, co na pewno nie wpływa pozytywnie na świadomość ekologiczną społeczeństwa.
