Kompetencje medialne to temat niewystarczająco obecny w polskim systemie edukacji. Chociaż dotyczy każdego użytkownika Internetu, wiele osób posiada spore niedobory w tym obszarze. Projekt „Kompetencje medialne uczniów i nauczycieli kluczem do edukacji w społeczeństwie zmediatyzowanym”, realizowany przez pracowników WSIiZ, powstał, aby podjąć dyskusję w tym zakresie i zapoczątkować realną zmianę. Czym są kompetencje medialne? Co kryje się pod tą nazwą? Co dokładnie zaoferuje projekt? Opowie nam o tym dr Małgorzata Gosek, zajmująca się tematem edukacji medialnej i jedna z pomysłodawczyń projektu, wykładowca w Wyższej Szkole Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie.
Mateusz Ciurkot: Zanim przejdziemy do zagadnień projektowych, to chciałbym omówić z Panią temat kompetencji medialnych. Co kryje się za tym pojęciem?
dr Małgorzata Gosek: Zanim odpowiem na to pytanie, zacznę od mediatyzacji, jednego z najsilniejszych procesów współczesnego świata. Określa się tą nazwą proces pośrednictwa mediów w poznawaniu świata przez człowieka, wraz z konsekwencjami tego pośrednictwa. Obecnie coraz mniej poznajemy rzeczywistość w sposób bezpośredni, znacznie częściej doświadczamy jej poprzez media. Media cyfrowe stały się pośrednikiem w komunikacji między ludźmi. I chociaż mają one ogromny pozytywny potencjał, to niosą z sobą również negatywne konsekwencje.
MC: Na przykład?
MG: Przykładem może być utrata prywatności, przeciążenie informacyjne, cyberprzemoc, bądź uzależnienie od mediów. Zwłaszcza okres pandemii, kiedy wszyscy byliśmy wystawieni na długotrwałe oddziaływanie cyfrowych mediów, przyniósł nasilenie tych negatywnych efektów. I właśnie po to, by umieć wykorzystywać pozytywne strony mediów, a ograniczać negatywny wpływ, potrzebne są kompetencje medialne. Chodzi o przygotowanie odbiorców do sprawnego posługiwania się mediami jako narzędziami, ale także o przygotowanie do krytycznego i świadomego tworzenia i odbierania treści w mediach. To dzięki nim możemy łagodzić negatywne skutki oddziaływania mediów na człowieka.
MC: A co wchodzi w skład takich kompetencji?
MG: Są różne podejścia do tego tematu. Mnie osobiście najbardziej przekonuje podział na 10 składowych kompetencji, który zaproponowała Fundacja „Nowoczesna Polska”. Ten właśnie podział wykorzystaliśmy w naszym projekcie. Są to: korzystanie z informacji, jednostka w środowisku medialnym, język mediów, kreatywne korzystanie z mediów, etyka i wartości w mediach, prawo w mediach, ekonomiczne aspekty działania mediów, bezpieczeństwo w sieci, bezpieczeństwo mobilne oraz kompetencje cyfrowe. Kształtowaniem tych kompetencji zajmuje się edukacja medialna, rozumiana na trzy sposoby: edukacja za pomocą mediów, które służą nam jako narzędzia, edukacja o mediach, a więc przygotowanie do krytycznego ich odbioru i edukacja do mediów, czyli zachęcenie do kreatywnego ich wykorzystania.
MC: W jaki sposób bada się poziom kompetencji medialnych?
MG: Nie wypracowano jeszcze żadnej metodologii badań, która pozwoliłaby na kompleksową diagnozę tych kompetencji. Czasami badane są niektóre składowe. Zdecydowanie więcej jest natomiast badań pokazujących negatywne efekty wpływu mediów na człowieka np. poziom uzależnień cyfrowych, syndrom FOMO (strach przed ominięciem), a najczęściej badaną grupą są dzieci i młodzież. Wyniki tych badań pośrednio świadczą o tym, jak radzą sobie one z negatywnym wpływem mediów, a więc jakie są ich kompetencje medialne.
MC: A skąd czerpiemy wiedzę o funkcjonowaniu mediów? Czy tylko szkoła za to kształcenie odpowiada?
Z tym tematem powiązane są kompetencje medialne rodziców, bo to właśnie rodzina jest pierwszym miejscem edukacji medialnej. I tutaj widać problem – świadomość rodziców jest często niewielka. Wystarczy tylko spojrzeć na wyniki badań – 64% dzieci w wieku od 6 miesięcy do 6,5 lat korzysta z urządzeń mobilnych. Za ten wynik odpowiedzialni są m. in. opiekunowie, którzy często dają swoim pociechom telefon do ręki i to już w wieku niemowlęcym.
MC: To duża skala?
MG: Tak postępuje aż 70% rodziców. Badania prowadzone u starszych dzieci również nie napawają optymizmem. Przykładowo patostreamy: aż 24% badanych nastolatków miało do czynienia z tym zjawiskiem, a tylko 11% rodziców zadeklarowało, że są świadomi tego, że ich dzieci oglądają takie treści. Inny przykład – 50% rodziców uważa, że ich dzieci padły ofiarą cyberprzemocy, natomiast nastolatkowie deklarują to na poziomie 85%.
MC: W czasie pandemii pewnie się pogorszyło?
MG: Tak, trzeba wspomnieć o efekcie pandemii. Młodzież zaczęła więcej korzystać z mediów, przez co częściej można usłyszeć o negatywnych skutkach związanych z uzależnieniami cyfrowymi, z pogorszeniem nastroju, depresjami, pogorszeniami relacji społecznych itd. Paradoksalnie – jest to zarazem pewien pozytywny aspekt pandemii. Uwagę dorosłych przykuły w końcu problemy dzieci i młodzieży związane z światem cyfrowym.
MC: A istnieją jakieś dane dotyczące nauczycieli? Jak wypadają na tle uczniów?
MG: Badań kompetencji medialnych nauczycieli brakuje. Co więcej – nie ma systemowego podejścia do kształtowania tych kompetencji. Powinno odbywać się to na dwóch płaszczyznach: w trakcie przygotowania do zawodu nauczyciela oraz później podczas pracy zawodowej.
MC: Są jakieś dokumenty, które to regulują?
MG: Na pierwszym etapie określa to rozporządzenie MEiN tzw. standardy kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela. Niestety, znajdujące się tam zapisy są fragmentaryczne, dużo zależy więc od uczelni, która przygotowuje do zawodu. Natomiast później, podczas pracy zawodowej, nauczyciele rozwijają się na własną rękę.
MC: I tutaj wydaje się, że w czasie pandemii nauczyciele przeszli przyspieszone szkolenia na własną rękę. Wszyscy dość nagle musieli całkowicie zmienić podejście nie tylko do uczenia, ale do mediów w ogóle i tego, jak można je wykorzystać.
MG: Tak, nauczyciele musieli zmienić podejście do kształcenia. Przejście na naukę zdalną wpłynęło na poprawę ich kompetencji cyfrowych, zapoznali się z obsługą narzędzi do pracy online, zaczęli z nich kreatywniej korzystać. Niewiele jednak poszerzali swoją wiedzę w innych obszarach związanych z mediami. Niestety, kompetencje te i tak wkrótce ulegną pewnie dezaktualizacji. Obecnie media rozwijają się w sposób niezwykle dynamiczny. Bez dobrej edukacji medialnej nauczyciele nie będą w stanie utrzymać swoich kompetencji medialnych na wysokim i stabilnym poziomie. Właśnie w tym celu powstał projekt „Kompetencje medialne uczniów i nauczycieli kluczem do edukacji w społeczeństwie zmediatyzowanym”.
MC: A na czym dokładnie polega ten projekt? Co on wniesie w strefę edukacji?
MG: Projekt powstał z głębokiego przekonania, że czas najwyższy zająć się poważnie edukacją medialną uczniów i nauczycieli. Obydwie te sfery były do tej pory w systemie oświaty marginalizowane, a powinny być rozwijane równolegle. Jeśli nauczyciele nie będą mieć dobrze rozwiniętych kompetencji medialnych, to nie będą oni w stanie prowadzić edukacji w tej sferze u dzieci i młodzieży. Dlatego nasz projekt ostatecznie będzie oferował kompleksowe i szerokie spojrzenie na temat edukacji medialnej. Oprócz tego nauczyciele otrzymają od nas narzędzia, które pomogą im w indywidualnym podejściu do każdego z uczniów. Projekt trwa, już wkrótce pierwsze namacalne efekty.
MC: Co zostanie utworzone w ramach projektu?
MG: Projekt zaoferuje cztery istotne rzeczy: program studiów podyplomowych, gdzie nauczyciele mogliby zapoznać się z takimi zagadnieniami jak krytyczne podejście do informacji, komunikacja, psychologia i wpływ mediów, funkcjonowanie w środowisku mediów i kreowanie wizerunku, tworzenie komunikatów medialnych i kreatywne wykorzystanie mediów oraz innymi ważnymi zagadnieniami pokroju prawa bądź bezpieczeństwa w sieci. Przygotowywane są również zagadnienia w kwestii dydaktyki edukacji medialnej dla uczniów.
MC: Wiem, że zaplanowano także szkolenia.
MG: Tak, aby przetestować rozwiązania z programu studiów podyplomowych, zaplanowana jest organizacja 3 pilotażowych edycji bezpłatnych szkoleń dla nauczycieli, które odpowiadają modułom studiów podyplomowych: Zarządzanie sytuacjami kryzysowymi w mediach, Kreatywni twórcy mediów, Krytyczni odbiorcy mediów. W ramach projektu pracujemy także nad opracowaniem narzędzi do badania poziomu kompetencji medialnych u uczniów, dostosowane do ich wieku. Dla klas 1-3 powstanie gra planszowa, z kolei klasy 4-6, 7-8 oraz szkoły średnie otrzymają test diagnostyczny. Wszystko pozwoli nauczycielom samodzielnie sprawdzić poziom kompetencji medialnych każdego z uczniów w oparciu o dostarczone przez nas narzędzie wraz z kluczem. Ostatecznie też przygotowujemy zestaw rekomendacji dla ministerstwa do opracowania spójnego systemu edukacji medialnej – propozycje zmian obejmują podstawę programową, standardy kształcenia nauczycieli oraz ustawę o oświacie.
MC: Na jakim etapie stoją obecne prace nad projektem?
MG: Obecnie mamy przygotowany program studiów podyplomowych oraz programy trzech szkoleń dla nauczycieli. Już niedługo rozpoczniemy rekrutację na pilotażowe szkolenia, które przeprowadzimy od stycznia do marca 2022 roku. Oprócz tego trwają prace nad narzędziami diagnostycznymi, do końca obecnego roku będą już one gotowe. Podobnie końcem roku będą gotowe rekomendacje do zmian w systemie edukacji. Potem chcemy zająć się upowszechnianiem rezultatów projektu, ten etap jest dla nas bardzo ważny. Całość projektu zakończy się w czerwcu 2022 r.
MC: Co chciałaby Pani przekazać nauczycielom, którzy mogą wziąć udział w szkoleniach w ramach projektu?
MG: Skorzystanie z naszej propozycji to niezwykła szansa na kompleksowe uzupełnienie swoich kompetencji medialnych. Tak jak już wspominałam – one są potrzebne każdemu człowiekowi, ale nauczyciele odpowiadający za rozwój uczniów muszą w sposób szczególny doskonalić te kompetencje, zwłaszcza przy ogromnej dynamice rozwoju mediów. Skorzystanie z naszej projektowej propozycji to inwestycja nie tylko we własny rozwój, ale też rozwój przyszłych pokoleń.
MC: Dziękuję za rozmowę.
Projekt Kompetencje medialne uczniów i nauczycieli kluczem do edukacji w społeczeństwie zmediatyzowanym korzysta z dofinansowania o wartości 124 295,5 euro otrzymanego od Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Celem projektu Kompetencje medialne uczniów i nauczycieli kluczem do edukacji w społeczeństwie zmediatyzowanym jest poprawa jakości i dopasowanie oferty edukacyjnej poprzez opracowanie: narzędzia diagnozy kompetencji medialnych uczniów, 3 programów szkoleń oraz programu studiów podyplomowych dla nauczycieli w zakresie edukacji medialnej, a ponadto rekomendacji w zakresie zmian w polskim systemie edukacji medialnej uczniów i nauczycieli poprzez projekt zintegrowanego systemu kształcenia w zakresie edukacji medialnej we wszystkich typach i poziomach szkół.
15% kwoty dofinansowania pochodzi z budżetu Państwa. Całkowita wartość projektu: 146 230,00 euro. Projekt finansowany w ramach programu Edukacja ze środków Mechanizmu Finansowego EOG, 2014-2021 oraz środków krajowych. Operatorem programu jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji.
Realizację projektu zaplanowano od listopada 2020 do czerwca 2022. Bieżących informacji o postępach projektu szukaj na Facebooku. Więcej o projekcie na stronie: https://wsiz.edu.pl/uczelnia/kolegia/kolegium-mediow-i-komunikacji-spolecznej/katedra-mediow-dziennikarstwa-i-komunikacji-spolecznej/satmedia/
